Gotowość szkolna to równowaga między wymaganiami, jakie stawia przed dzieckiem szkoła, a jego potencjalnym rozwojem w aspekcie fizycznym, społecznym, umysłowym, emocjonalno-motywacyjnym i percepcyjno-motorycznym. To, czy dziecko będzie gotowe do podjęcia nauki w szkole, zależy więc od jego rozwoju w wielu obszarach.

 

Niezwykle ważne jest celowe wspieranie postępów dziecka w taki sposób, aby żaden z obszarów nie został zaniedbany czy pominięty, a proces rozwojowy przebiegał harmonijnie. Ma to zapewnić roczny obowiązek przygotowania do nauki w szkole realizowany w grupach przedszkolnych.  Podstawa programowa wychowania przedszkolnego opisuje proces wspomagania rozwoju i edukacji dzieci, gwarantując im „możliwość wspólnej zabawy i nauki w warunkach bezpiecznych, przyjaznych i dostosowanych do ich potrzeb rozwojowych” oraz wyznacza nauczycielom cele pracy dydaktyczno-wychowawczej, prowadzące do osiągnięcia niezbędnych kompetencji we wszystkich wyżej wymienionych obszarach. Nakłada również na nauczycieli obowiązek prowadzenia wnikliwej obserwacji pedagogicznej pozwalającej na dokonanie analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki w klasie pierwszej. Interpretacja wyników dostarcza nauczycielom szczegółowych informacji w zakresie osiągniętych już umiejętności i tych, nad którymi należy jeszcze popracować, stanowiąc bazę do indywidualnych programów korygowania i wspierania rozwoju. Diagnoza, a następnie skuteczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze mają doprowadzić do osiągnięcia przez dziecko optymalnych dla niego umiejętności w zakresie kompetencji koniecznych do rozpoczęcia nauki.

 

Rozwój fizyczny

 

W zakresie rozwoju fizycznego istotny wpływ na funkcjonowanie w szkole ma ogólny stan zdrowia dziecka. Uczeń w klasie pierwszej powinien dysponować odpowiednim zasobem sił oraz odpornością na zmęczenie. Zły stan zdrowia powoduje szybkie nużenie się, męczliwość oraz obniżenie ogólnej wydolności dziecka niezależnie od rodzaju podejmowanej aktywności. Ma również wpływ na wyniki edukacyjne w związku z nieobecnościami ucznia na zajęciach. Kolejnym istotnym aspektem jest sprawność ruchowa. jej poziom powinien być na tyle wysoki, aby gwarantował dziecku samodzielność w zakresie czynności samoobsługowych  (ubieranie się, jedzenie, posługiwanie się prostymi narzędziami). Ścisły, bezpośredni związek z osiągnięciem sukcesu w szkole ma również prawidłowy rozwój narządów zmysłów i artykulatorów. Wady wzroku, słuchu czy zaburzenia koordynacji  ruchowej utrudniają odbiór informacji oraz wykonywanie  kierowanych do dziecka próśb i poleceń. Nieprawidłowa wymowa często jest przyczyną kłopotów komunikacyjnych w relacjach z rówieśnikami i dorosłymi.

 

Aspekty dojrzałości szkolnej

 

Ogromne znaczenie w procesie edukacji dziecka odgrywa prawidłowo przebiegająca integracja funkcji percepcyjno-motorycznych. W toku nauki szkolnej opiera się ona w dużej mierze na spostrzeżeniach wzrokowych i słuchowych. Analiza wzrokowa i słuchowa – rozkładanie wrażeń na podstawowe elementy i synteza, ponowne ich scalenie i interpretowanie warunkują nabycie umiejętności czytania i pisania. Dziecko rozpoczynające naukę w klasie pierwszej powinno opanować umiejętność rozdzielania zdań na poszczególne wyrazy, wyrazów na sylaby i głoski oraz tworzeni całych wyrazów z poszczególnych sylab. Niezmiernie ważna jest lateralizacja- czyli postępujący w trakcie rozwoju proces kształtowania się dominacji jednej strony ciała nad druga, dotyczący pracy rąk, nóg i oczu. Na przyszłe szkolne sukcesy przekłada się również zdolność do posługiwania się przyborami pisarskimi i plastycznymi, związane z ich właściwym chwytem oraz skutecznym zastosowaniem. Chodzi tu przede wszystkim o umiejętność dostosowania siły docisku mięśni dłoni w czasie pisania oraz ogólną zręczność i sprawność ruchów rąk. W przeciwnym wypadku ruchy będą powolne, nieharmonijne, sztywne, kanciaste, mało precyzyjne. Mogą też występować przyruchy, czyli niepotrzebne ruchy służące rozładowaniu nadmiernego napięcia, np. poruszanie językiem przy pisaniu i rysowaniu. Niezwykle istotnym aspektem dojrzałości szkolnej jest rozwój mowy. Dziecko powinno posługiwać się mową wiązaną, to znaczy dysponować odpowiednim zasobem słów i pojęć oraz mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym i gramatycznym. Umiejętności te są niezbędne do formułowania komunikatów w taki sposób, aby mogło być ono zrozumiane. Ważne jest także, by dziecko posiadało odpowiedni poziom rozumienia mowy, który pozwoli mu odbierać i właściwie interpretować komunikaty wysyłane przez innych. Dziecko rozpoczynające naukę w klasie pierwszej powinno mieć zdolność kierowania uwagi na wskazany obiekt i utrzymywania jej przez dłuższy czas, a jego myślenie powinno charakteryzować się możliwością operowania informacjami, tak aby rozumiało proste pojęcia, zasady, reguły i prawidłowości. Istotny w procesie rozwoju myślenia operacyjnego jest podejmowanie prób samodzielnego rozwiązywania problemów, szukanie różnych rozwiązań, planowanie kolejnych działań. Pierwszak stopniowo uczy się radzić sobie emocjonalnie z sytuacja oceny, adekwatnie, dojrzale reagować na sukcesy i porażki swoje i rówieśników. Rozumie w pewnym zakresie znaczenie obowiązku i odpowiedzialności za siebie. Pamięta o konieczności odrobienia lekcji i przygotowania się do kolejnego dnia. Ćwiczy czytanie, chociaż wolałby się bawić. Dziecko dojrzałe do podjęcia edukacji w szkole próbuje pokonywać trudności. Podejmuje wysiłek mimo niechęci. Szuka rozwiązania zadania, nawet jeśli nie domyśli się go w pierwszej chwil. Niezadowolone z efektu swojej pracy nie zniechęca się – podejmuje kolejne próby. jest zainteresowane poznawaniem świata, nabywaniem wiedzy. Potrafi na dłużej zainteresować się określoną treścią. Na tym etapie pojawiając się pierwsze sprecyzowane zainteresowania i pragnienie pogłębienia ich. Rozpoczyna się również proces kształtowania dojrzałych relacji społecznych. Dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole zaczyna rozumieć zasady i normy społeczne oraz staje się zdolne  do ich przyswajania i przestrzegania. Uświadamia sobie, że jest częścią grupy. Dzięki temu komunikaty kierowane przez nauczyciela do klasy odbiera jako skierowane także do siebie. Posiada zdolność do porównywania siebie z innymi, co pozwala mu określić się na tle grupy oraz kształtuje samoocenę. Kieruję się nie tylko własnym dobrem, ale także dobrem drugiej osoby lub grupy, przez co staje się zdolne do działania na rzecz innych.

 

Rola rodziców

 

Tylko jednolite oddziaływania wychowawcze środowiska domowego i przedszkola pozwolą dziecku na uzyskanie dojrzałości niezbędnej do osiągnięcia sukcesu w szkole podstawowej. Dlatego ważne jest włączenie rodziców do procesu kształtowania wiadomości i umiejętności, które powinien posiadać uczeń klasy pierwszej. Poziom wiedzy rodziców dotyczący aspektów gotowości szkolnej- mimo szerokiej dostępności materiałów i opracowań – jest badal niewystarczający i opiera się głownie na cząstkowych informacjach pozyskiwanych z różnych, niekoniecznie merytorycznie gotowych do ich udzielania źródeł. Większość pytań stawianych nauczycielom dotyczy kompetencji dziecka w zakresie umiejętności dydaktycznych, konkretnych i mierzalnych, na które oczekuje się odpowiedzi „tak- nie”, „potrafi- nie potrafi”. Dojrzałość emocjonalno-społeczna schodzi na dalszy plan lub jest całkowicie pomijana w rozważaniach dotyczących gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole, a przecież jest istotnym czynnikiem gwarantującym osiągnięcie sukcesu w klasie pierwszej. Dlatego nauczyciele powinni wspierać nie tylko rozwój dziecka, ale również wskazywać kierunek działań rodzicom, tak aby wspólnie jak najpełniej przygotowali przedszkolaki do czekających je szkolnych wyzwań.