CZAS  NA  ZABAWKI

ZABAWKI, KTÓRE WARTO POLECAĆ

Dzieci poznają świat na wiele różnych sposobów, a jednym z nich jest właśnie zabawa. Dorosłym zabawa kojarzy się przede wszystkim z przyjemnością, czasem wolnym czy relaksem. Dla najmłodszych chwile spędzone pośród zabawek to nie tylko błogi czas radości, lecz także bardzo istotny proces rozwojowy. Jak mawiał Antoni Kępiński „zabawa jest dla dziecka najlepszą szkołą życia”. Co więc warto wiedzieć na temat podejmowanych przez najmłodszych zabaw, na co zwrócić uwagę? Jakie formy zabaw wspierać? Jakich zabawek poszukiwać i … jak bawić się z najmłodszymi.

Zabawa, która uczy

Nic tak nie aktywizuje dziecka, nic tak nie pochłania jego uwagi, a zarazem nic tak nie rozbudza jego ciekawości, jak naprawdę dobra zabawa! To właśnie poprzez zabawę dziecko spełnia swoje największe pragnienia. Niektórzy z badaczy podkreślają rangę zabawy, wskazując, że „żadna inna forma działania dziecka w tym wieku nie przynosi mu równocześnie tylu satysfakcji i korzyści rozwojowych. Zabawa w tym wieku określana jest więc jako najważniejsza linia rozwoju”. I zdecydowanie warto o tym pamiętać. Zabawa to ważny etap rozwoju dziecka, którego nie można pomijać!

Poprzez zabawę dzieci mają możliwość odreagowania emocji, a nawet doświadczeń o charakterze traumatycznym. „W zabawie dziecko ma także możliwość uzupełnienia rzeczywistości przez fikcję (…) jednocześnie w takiej bezpiecznej sytuacji może ujawnić ważne, bolesne dla siebie przeżycia, dziejące się realnie – mówimy wówczas o terapeutycznej funkcji zabawy”.

Warto się przyjrzeć czynnikom, jakie mogą mieć wpływ na „dobrą zabawę” naszych przedszkolaków?

Jak powstaje zabawa, czyli składniki „dobrej zabawy”

Swoboda wyboru

Zabawa, która w pełni angażuje dziecko oraz staje się dla niego rozwojowym potencjałem , zawsze będzie rozpoczynać się od samodzielnej decyzji uczestnictwa.  Dziecko, które zostanie „przymuszone” do zabawy (np. bo wszyscy się bawią) lub bierze udział w zabawie, która stanowi element scenariusza, nie będzie w stanie w pełni zainteresować się  nią lub zrobi to z dużą niechęcią i w dość powierzchowny sposób. Oczywiście zorganizowanie i poprowadzenie zabaw przedszkolnych, które angażują  wszystkie dzieci, nie jest zadaniem prostym. Co więcej, każde dziecko ma swoje indywidualne predyspozycje, a także podlega różnorodnym  czynnikom i może mieć, powiedzmy „gorszy humor”. Mając  jednak tego świadomość, możemy tak zaaranżować pomieszczenie, w którym odbywają się zajęcia, aby było jak najbardziej funkcjonalne, przytulne i sprzyjające zabawie oraz pamiętać, że zabawy dowolne dzieci są równie istotne rozwojowo, jak te zaprojektowane przez wychowawcę.

Czas

Najlepsze zabawy pochłaniają swoich ”małych” uczestników i wszelkie formy przerwania lub zakończenia zabawy mogą spotkać się z bardzo emocjonalną reakcją. W sytuacji gdy zdaje się, że dziecko jest całkowicie zabsorbowane bawieniem się, aby dać mu szansę samodzielnego finiszu, można np. przykucnąć przy dziecku tak aby złapać jego wzrok i uwagę, powiedzieć, że jeszcze zostało 5 minut zabawy oraz podąć argumentację.   O ile istnieje taka szansa i możliwość, warto zaproponować, aby dziecko skończyło  swoją zabawę kolejnego dnia.  Istotne jest, aby nie kreować takich sytuacji, w których dziecko musi gwałtownie przerwać zabawę. Warto pamiętać, że z pozycji dorosłego budowany zamek z klocków  czy tez ustawiona kolejka pluszaków nie tylko mogą wydawać się dość prostym działaniem do powtórzenia, lecz także być dość błahym przyczynkiem do tego, by przerywanie tej aktywności budziło tak duże niezadowolenie. Wynika to z faktu, że widzimy z boku tylko pewien element zabawy, a tak naprawdę zdecydowania większość dynamicznie dzieje się w wyobraźni dziecka. To właśnie owe „dzianie się” tak bardzo stymuluje, rozwija i skupia wszelką aktywność dziecka.

Ruch

W wieku przedszkolnym zabawa bardzo często zawiera w sobie solidne dawki ruchu oraz wysiłku fizycznego w najróżniejszej formie, np. skradanie się, chowanie, bieganie, podskoki czy czołganie. Kreatywność dzieci podczas zabawy z lekkością wspina się na swoje wyżyny i pomysłów na wzbogacenie zabawy zdecydowanie nigdy nie zabraknie. Okres intensywnej zabawy pokrywa się z rozwojem bardzo ważnej funkcji, jaką jest równowaga i koordynacja ruchów. W tym czasie dynamicznie rozwija się móżdżek, który odpowiada m.in. za płynność i precyzję naszych. Można powiedzieć, że zabawa ruchowa pełni tutaj wyjątkową funkcję, bo m.in. dzięki niej ta część naszego mózgu ma szansą na „dostrajanie się”, kolejne próby i ostateczne uformowanie.  

Kreatywność

Dziecięca wyobraźnia oraz potrzeby rozwojowe idealnie ze sobą współgrają i w jednej chwili  drewniane klocki mogą przeistoczyć się w diamentowe skarby, a plastikowa kuchenka stać się sklepowym bazarkiem.  Zabawa jest elementem rozwoju, naturalną potrzebą i samoczynnie dąży do zaspokojenia, dlatego też w sytuacji np. braku przedmiotu do zabawy dzieci doskonale potrafią go „wyczarować” z różnych innych składników, zaskakując przy tym niejednego dorosłego! Tego rodzaju pobudzenie do tworzenia i zabawy zdecydowanie korzystnie jest wykorzystać na co dzień. Wspólne tworzenie zabawki to nie tylko nauka skupienia, wytrwałości, pobudzenie do kreatywności lecz także sam w sobie element doskonałej zabawy zarówno dla dziecka, jak i nauczycielki. Dajmy się ponieść pomysłowości.

Lepsze kasztany czy misie?

Przedszkole to bardzo „bogate” miejsce.  Bogate w pomysły i inwencje twórcze nauczycielek ,bogate w narzędzia dydaktyczne, bogate w zestawy podręczników do nauki. Bogate w zabawki … i tutaj właśnie coraz częściej pojawiają się pytania, jakiego rodzaju zabaw zabawki warto zapewnić dzieciom, jak wiele tych zabawek powinno być oraz – najważniejsze, a zarazem najciekawsze – czy zawsze zabawki są potrzebne.  Przede wszystkim trzeba wziąć pod uwagę miejsce i ułożenie przestrzeni w przedszkolu. Zbyt duża liczba zakupionych zabawek  może zanadto ograniczyć powierzchnię i tym samym mimo tego, że dzieci będą miały dostęp do kolorowych zabawek – na sam kącik do bawienia pozostanie zbyt mało miejsca.  W kolejnej części planowania pomocna okaże się wskazówka, aby zabawki podążały za rozwojem dzieci.  Nie warto więc  inwestować jedynie w nowości. Należy mieć na uwadze dotychczasowe, można powiedzieć tradycyjne zabawki, czyli:

- lalki, pluszami, postacie zabawkowe – w zabawie pełnią one najczęściej funkcję modela. Dzieci odtwarzają symulacje życiowe sytuacji, np. bycie uczniem , rodzicem, a tego typu zabawy „na niby” wspierają proces adaptacji do realnych wymogów życia, można powiedzieć, że nawet „uczą rozumieć” życie.

- klocki (dla grupa najmłodszych większe, dla grup starszych mniejsze) – pełnią bardzo ważne funkcje rozwojowe. Stymulują do myślenia przestrzennego, wspierają precyzję i sprawność ruchów, rozwijają koordynację i uważność. Klocki to doskonałe narzędzie do rozwoju motoryki małej. Zdecydowanie nie może ich zabraknąć!

- domowe urządzenia – zabawki imitujące domowe urządzenia, tj. kuchenka do gotowania, sklepy, bazarki z owocami, warsztaty majsterkowania zawsze będą ciekawić najmłodszych, bo oto mogą w zabawie stać się dorosłymi i zrobić to, czego w prawdziwym życiu nie mieliby okazji, czyli np. ugotować zupę, czy naprawić zepsute auta. Tego typu zabawki zawsze przyciągają grono uśmiechniętych dzieci.

- wózki, taczki, koszyki na kółkach – zabawki, które mają wspaniałą funkcję przemieszczania się, a więc zagwarantują swoim małym użytkownikom np. przewiezienie cennego ładunku pluszaków czy też zabranie bobasa na spacer.

- piłki, piłeczki, woreczki – zabawki, które można podrzucać, podawać nie tylko doskonale sprawdzają się w pojedynczej zabawie, lecz także idealnie mogą spełnić się jako narzędzie integrujące grupę, np. wspólna gra w piłkę na spacerze, gra w zbijaka,  Ado tego rozwijają motorykę dużą i małą. Jeżeli jeszcze wzbogacimy nasz kącik zabawek o piłki, woreczki z różnej faktury, materiału, to mamy doskonałe materiały do pobudzania polisensorycznego.

- ryż, groch, kasztany, gałązki czy może szyszki? Natura obfituje w doskonałe „składniki” wspaniałej zabawy.  Jak wiemy, pomysłowość dzieci nie ma sobie równych i można ją doskonale wykorzystać poprzez organizację zabaw z naturalnych składników lub też pozostałych resztek produktów, w myśl zasady „nie wyrzucaj – wykorzystaj”. Organizacja tego typu zabaw nie tylko rozwija twórczość dzieci, lecz także wspiera ekologię i pokazuje jak wiele wspaniałych rzeczy można stworzyć z naturalnych „darów natury”.

Podczas doboru zabawek do placówki warto zadbać też o dostateczną liczbę zabawek oraz ich praktyczną dostępność. Nawet najciekawsza zabawka nie znajdzie swoich miłośników w sytuacji, gdy będzie trudna do osiągnięcia dla małych rączek lub też korzystanie z niej zawsze będzie wiązało się z proszeniem panią o jej udostępnienie i np. „zdejmowanie z górnej półki”.

Zabawa to odkrywanie świata

O roli zabawy w rozwoju dziecka napisano już bardzo wiele książek  i artykułów. Zabawa nie jest tylko sposobem na spędzenie wolnego czasu, ale dla najmłodszych stanowi szansę na nieskrepowane odkrywanie świata w swoim tempie i na miarę swoich możliwości. Dorośli starają się z całych sił stworzyć jak najlepsze warunki do rozwoju, a także zabawy swoich podopiecznych. Współczesne oferty zajęć pozalekcyjnych i zasoby sklepów dosłownie pękają w szwach. Wybór zabawek zdaje się być dziś nieograniczony i to wspaniała wiadomość. Warto jednak pamiętać, że niekiedy to, co najlepszego możemy oferować dzieciom, to czas na rozwój swobodnej zabawy. Równie istotne jest, aby pamiętać, że na wspólną zabawę z dziećmi zawsze znajdzie się odpowiednia pora w planie dnia! Wykorzystajmy ją i odkryjmy potencjał zabawy!

Teresa Wiśniewska  

Literatura:

Brzezińska A., Dziecko w zabawie i świecie języka, Zysk i S-ka, Poznań 1995.

Karolak W., Sztuka jako zabawa, zabawa jako sztuka, CDN, Warszawa 1995.

Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995.